Cynisme, intelligentie en welvaart

Cynisme is wantrouwen tegenover de oprechtheid van (de bedoeling van) mensen en instituties, en uit zich onder meer in: bitterheid, bedekte spot, overgevoeligheid voor de eigen beslommeringen en ongevoeligheid voor die van anderen. Cynisme is een houding, voor sommigen een levenshouding. Mensen die cynisch zijn, zijn vaak ongevoelig voor de gevolgen van hun daden op hun omgeving.  

Disclaimer. Ik ben pedagoog/onderwijskundige en heb know how van het functioneren van zorgorganisatiesystemen. Ik ben geen psycholoog of gedragswetenschapper; in dit artikel leun ik op  (wetenschappelijke) inzichten van organisatiepsychologen en gedragswetenschappers. 

Cynisme is een virus

Alle mensen hebben cynisme in zich.  Cynisme helpt ons om realiteitszin aan te brengen in voorstellingen of beloften van anderen. Cynisme wordt problematisch wanneer het doorslaat en chronisch wordt, cynisme is namelijk de valkuil van de kernkwaliteit realistisch.   

Een mogelijke oorzaak dat mensen cynisch worden is dat de negatieve dingen die we meemaken meer impact hebben en we die beter onthouden dan de positieve. Een bekend effect dat psychologen ‘negativity bias’ noemen en dat een risico vormt voor onze geestelijke gezondheid.  Psychologen adviseren dan ook om niet alleen gericht te zijn op slecht nieuws en doomsday berichten, maar ook aandacht te geven aan verhalen die opwekken, waar je blij van wordt.

Een cynicus gaat ervan uit dat alle mensen – behalve zij/hij -gedreven worden door hun egoïsme. In het wereldbeeld van de cynicus deugt niemand – behalve de cynicus natuurlijk- en doen mensen er alles aan om zichzelf vooruit te helpen in een zinloze wereld. Cynici hebben geen positief mensbeeld, ze geloven dat de mensheid erop uit is de wereld totaal te vernietigen. Uit wetenschappelijk onderzoek komt naar voren dat mensen met cynische karakteristieken vaak onzeker zijn, veel aan catastrofes denken, verbitterd en teleurgesteld zijn en slecht tegen onvoorspelbaarheid kunnen; hun cynisme is een overlevingsstrategie.

Net als ons geluksgevoel is cynisme een virus, een spiritueel virus, iedereen kan erdoor besmet raken.

Angst als drijver

Mensen met een cynische levenshouding, hebben een manier van communiceren waarbij ze vermijden om te zeggen wat ze precies bedoelen. Om hun punt te maken, gebruiken ze vaak odo,  schimpscheuten, agersitori. Want eigenlijk wil de cynicus niet eigenwijs en belerend overkomen, terwijl die dat wel is. Wat de ander niet als probleem hoeft te zien, maar voor de cynicus wel. Dat is namelijk het onderliggend probleem, de cynicus heeft moeite te accepteren dat het beeld dat de ander van de wereld/haar/hem heeft, niet zijn/haar beeld is. Het is met cynici lastig praten over ideeën waar ze met hun verstand en emoties niet bij kunnen. Alleen wat in hun wereldbeeld past geeft hen een gevoel van logica, overzicht, en controle op het leven. Cynici zijn vaak ook perfectionistisch; ze hebben moeite met samenwerken en rangorde, ze kunnen slecht hun fouten toegeven maar zijn onvergeeflijk tegenover die van anderen.

De omgang met cynici kan pijn doen omdat ze het vermogen hebben je goede bedoelingen of je welgemeende of enthousiaste ideeën met een enkele opmerking (soms een tyuri ) in de kiem te doden. Simpelweg omdat ze bang zijn de controle kwijt te raken. Ze vragen naar ideeën  van anderen en doen dan iets met de ideeën waardoor de gever ze niet herkent. Cynici kunnen moeilijk delen omdat ze bang zijn alles kwijt te raken, wat door hun gedrag hen vaak ook gebeurt.

Ba Anansi is een cynicus, Ma Akoeba neutraliseert iedere keer de effecten van de problemen die hij voor hun gezin veroorzaakt maar ze blijven (misschien daardoor?) hangen in de spiraal van armoede.

De prijs van alles en de waarde van niets

Wanneer cynisme zich in een samenleving nestelt , wordt het een kernwaarde die de hele samenleving treft en mensen mentaal én moreel  misvormt. Dat gebeurt wanneer in die samenleving mensen die ongeschikt zijn voor leiderschap, jaar in, jaar uit en systematisch in leiderschapsposities komen. Hetzij door brute macht (coup), hetzij door verkiezingen (als keuze van burgers), hetzij door incestieuze machtsverdeling door hoogmoed van (gekozen) leiders. Ik las een keer ergens dat cynisme de zuurstof is van politici en geknechte mensen. Een cynische uitspraak.

In een samenleving waar cynisme een kernwaarde is, verdwijnt ons innerlijk authentiek geluksgevoel en gaan we op zoek naar manieren buiten onszelf om dat gevoel te ervaren. Sommigen vinden het in alcohol, anderen in voedsel, weer anderen in seks, sommigen in drugs en weer sommigen in religie. In feite kan alles werken voor een spirituele high. De behoefte aan ervaren van geluk hebben we als mensen allemaal en we hebben allemaal onze voorkeuren om die behoefte te bevredigen.

In samenlevingen waar cynisme een kernwaarde is, worden het gevoel van geluk en succes niet geuit als zijnde het resultaat van intermenselijke relaties en menselijke inspanningen (zoals in: ik ben tot parlementariër gekozen omdat mensen die me vertrouwen zich voor me inspanden), maar als een interventie van het bovenmenselijke ( zoals in: ik ben parlementariër geworden door de wil/zegen van  mijn Schepper, naar die moet alle dank en lof).

In cynische samenlevingen vertrouwen mensen elkaar alleen in  familiekring, niet omdat ze niet anders zouden willen, maar omdat ze bang zijn om bedrogen uit te komen. Daarom kan cynisme leiden tot self-fulfilling prophecies: wie anderen niet vertrouwt zal daardoor ook kansen missen, wat weer leidt tot een versterking van de negatieve kijk op de wereld.  

Volgens de schrijver Oscar Wilde is een cynicus “Iemand die de prijs weet van alles en de waarde van niets”. Ik denk dat hij het goed zag.  

Cynisme, intelligentie en welvaart

Sommige mensen zien cynisme als een teken van intelligentie. De toneelschrijver en criticus George Bernard Shaw was zo iemand, hij stelde cynisme gelijk aan “het vermogen tot accurate observatie”.

Olga Stavrova en Daniel Ehlebracht, twee cynisme onderzoekers aan de universiteit van Keulen, onderzochten 200.000 mensen uit verschillende culturen en komen tot een ander inzicht.  Ze publiceerden over de resultaten van dit onderzoek met de titel ‘Cynical beliefs about human nature and income: longitudinal and cross- cultural analyses’ in Journal of personality and social psycholgy (2016)

In hun onderzoek vonden ze dat de mensen die hoger scoorden op cynismetests lager scoorden op intelligentietests en – het volgende is interessant omdat hierin mogelijk een aanknopingspunt ligt voor verandering – holding cynical beliefs about others has negative economic outcomes unless such beliefs hold true.  Ik zeg het kort door de bocht: cynisme beïnvloedt ons welvaartspeil negatief!     

Dat is ook één van de conclusies die Olga Stavrova (dezelfde van hiervoor) trekt in haar boek ‘Fitting in and getting happy. How confirmity to societal norms affects subjective well- being.’ Met de centrale vraag of  werkloosheid, religiositeit of moraliteit een rol spelen in de beleving van geluk en welzijn van mensen voerde ze in 70 landen op alle continenten een grootschalig data-onderzoek uit. Op basis van de resultaten van dit onderzoek concludeert ze dat de mate waarin mensen geluk ervaren afhangt van de mate waarin hun karaktereigenschappen en de socioculturele karakteristieken van de omgeving waarin ze leven met elkaar overeen komen. In een omgeving met veel cynisme voelen mensen zich minder gelukkig en worden ze – om erbij te horen – cynischer. Cynisme als overlevingsstrategie.

Cynisme in actie

Op mijn vorig artikel ‘Reflecties’ reageerde iemand die in Suriname woont, die ik al heel lang ken en die ik beschouwde als een zielsverwant. Haar uitgebreide reactie was doordrenkt van cynisme. Haar besmettingsproces met het virus was me ontgaan. Het duurde even voor ik me realiseerde dat ik cynische klappen had gekregen, en met een gepast antwoord kon reageren.     

Wat ik over Suriname denk?

Ik heb geen oplossingen voor de problemen van Suriname, die pretentie heb ik niet, nooit gehad. Dat is ook niet waarom ik schrijf. Ik denk, neem waar, en schrijf openhartig over mijn waarnemingen en wat ze bij me teweeg brengen. Zo ben ik, zo leef ik, zo heb ik lief.

Ik denk en neem waar dat veel in Suriname te lijden heeft van cynisme. Cynisme werkt in Suriname als verslavende drug omdat – en dat is mijn waarneming – veel Surinamers geloven in een magische realiteit. Ik zei een keer tegen de bewuste zielsverwant, dat het lijkt of Surinamers in een boek van Gabriel García Márquez leven. Wat bijzonder is want Surinamers zijn geen Latino’s en spreken officieel een Germaanse taal zonder krullen.  

Wanneer mijn gedachtestroom vloeibaar wordt en ononderbroken loopt van mijn gut naar mijn hart naar mijn hoofd en omgekeerd, zie ik ‘Stem slim’ als een magische formule (hart) in een strategisch antwoord (hoofd) op cynische politiek (gut) en was ‘w’o Set’ en’ het perfect cynisch antwoord. De politieke cirkel is licht- en luchtdicht. Geen nieuwe frisse politieke partij kreeg genoeg vertrouwen van burgers voor een parlementszetel, om de boel een tandje te verzetten. To pull a brick out off the wall. Het resultaat is nóg meer cynisme. Nog meer cynisme door het cynisme van de usual political suspects, een diepe teleurstelling. Nóg meer cynisme in een al van cynisme bezwangerd milieu.

Een radicaal antwoord om lucht en licht te ervaren zou kunnen zijn: LIEFDE, onvoorwaardelijke liefde voor elkaar als MENSEN. Maar tja, wie durft in een samenleving waar cynisme hoogtij viert zich met liefde bloot te geven? Ben je gek! De laatsten die dat deden werden meewarig bejegend; zij kenden wel én de prijs van alles én de waarde van alles. Vergeet dat niet!