Perspectieven

Kan een land, met krap 650.000 inwoners, dat is gebouwd op een onderstel van: slavernij en uitroeiing van de oorspronkelijke landeigenaren, slavernij van onder dwang verscheepte en van hun menselijke waardigheid en hun sociaal cultureel erfgoed beroofde Afrikanen, vrijhaven voor in Europa vervolgde Joden, werkplaats voor verpauperde Nederlandse boeren, import van Aziatische contractarbeiders, eldorado voor eigenzinnige gelukszoekers uit verschillende werelddelen, koloniale bevolkingspolitiek, raciale bevolkingsadministratie, bevoorrechting van mensen op grond van religieuze overtuigingen, in vijfenveertig jaar, zich – zonder pijn en geruisloos- ontwikkelen tot een democratie met democratische bestuurders?

Voorgaande vraag hangt iets meer dan een week in mijn hoofd en hindert de flow van mijn schrijfproces.  Mensen die me via sociale media volgen weten dat ik werk aan een boek over de ontwikkeling van Suriname vanaf zijn onafhankelijkheid tot nu. Niets speciaals want meer mensen schreven over  die ontwikkeling, maar wat ik wil is deze ontwikkeling pedagogisch benaderen. Mijn schrijfproces hapert; ik ben (even) de ondergrond voor en focus op mijn thema kwijt. Ik ben uit mijn comfortzone en de mindmap van mijn boek biedt geen soelaas. Er gebeurt te veel in mijn hoofd en hart, en ik zit op een kruispunt van perspectiefwisseling. Dat had ik niet zien aankomen. In welke richting het boek dat ik schrijf zich vanaf dit kruispunt ontwikkelt, welk perspectief dominant wordt weet ik niet. Vind ik ook niet belangrijk. Belangrijk vind ik dat ik me bewust ben van de perspectiefwisseling in mijn denken en dat ik taal heb om daarover te schrijven. Ik had beloofd om ontwikkelingen in mijn schrijfproces te delen met de mensen die mijn artikelen lezen. Bij deze.  

Overdrive

Wat mijn schrijfproces hindert, nee, ik moet zeggen waar ik mijn schrijfproces door laat hinderen,  zijn de actuele politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in Suriname. En dit komt weer door mijn intense betrokkenheid met dit land (zo wat mijn hele familie, die niet groot is, woont er). Er is een nieuwe regering en die lijkt in haar bestuurlijke aanpak niet wezenlijk te verschillen met de vorige. Al moet ik er direct bij melden dat de nieuwe president nooit een militaire coup pleegde en niet is veroordeeld voor moord op zijn politieke tegenstanders. Maar zijn bestuurlijke signatuur lijkt een voortzetting van die van zijn voorganger.  

Zijn tweede agenda die in het verkiezingsproces van zijn partij verborgen bleef, openbaarde zich na zijn overwinning. In de week van zijn installatie tot president trouwde hij met de vrouw met wie hij reeds jaren samen leeft. In Suriname noemt men de vrouw van de president ‘first lady’. Om die aanspreektitel te mogen gebruiken, moeten de president en zijn vrouw huwelijkspartners zijn. Vanaf het moment dat ze een echtpaar vormden, werd de president een andere politicus dan die uit de verkiezingstijd. Ondanks zijn politieke beloften en tegen de regels in, positioneerde hij zijn echtgenote op politieke en maatschappelijke belangrijke posities. Hiermee wekte hij een corpus van belangenverstrengelingen tot leven, hetgeen zijn kiezers en de Surinaamse bevolking onaangenaam verraste. Net als de president vóór hem, blijkt de nieuwe president een family first and foremost man te zijn. Dat moet ook gezegd worden van de vicepresident, die zijn broers en kinderen op belangrijke posities benoemde. Dit allemaal in een tijdsbestek van nog geen twee maanden. In Suriname is het nepotisme van politieke leiders (allen man) in overdrive.   

Deze gang van zaken ontlokt protest uit de samenleving, maar dit protest maakt (nog) geen indruk op deze leiders. In de verkiezingstijd beloofden ze hun kiezers en de bevolking goed bestuur en vrijwaring van corruptie en nepotisme. In aanwezigheid van hun geestelijk raadslieden (sommigen hadden er twee!) en met de ene hand op de bijbel en de andere op het hart, beloofden ze plechtig volk en land te dienen.  Hun gedrag drie maanden na de verkiezingszege komt niet overeen met die goddelijke belofte en de boosheid en frustratie onder de bevolking groeit, maar ook de diepe teleurstelling en machteloosheid. Dat is niet waarvoor ze zich in de parlementsverkiezing had uitgesproken, dat is wat ze uitgebannen wilt hebben omdat ze dagelijks ervaart dat het Suriname vastzet in onderontwikkeling.   

Scylla en Charybdis

De oppositie waarin én de vorige president én de vorige vice president zitten, spint met 16 zetels (het parlement telt 51 zetels) hier garen bij. Van twee coalitiepartners uit het huidig kabinet, waaronder de partij van de vicepresident is bekend dat ze geen principiële bezwaren hebben tegen de politieke partij van de vorige president. Een overstap is zo gemaakt en daarmee een andere coalitie. Het zou niet de eerste keer zijn in de parlementaire geschiedenis van Suriname dat het parlement wordt gecoupt. ‘Stem slim’, het motto dat in de laatste verkiezingen werd gebruikt om de regerende partij weg te stemmen, had het gewenste resultaat, maar bracht Suriname – onvoorzien –  in een verhaal uit de Griekse mythologie, het verhaal van Scylla en Charybdis. Wie wordt het monster Scylla en wat wordt de draaikolk Charybdis?        

Ik heb wat Suriname betreft, geen partijpolitieke voorkeur; ik heb de Nederlandse nationaliteit. Ik erken de maatschappelijke waarde die politiek kan hebben in de ontwikkeling van een samenleving, en geniet van jongs af van het politiek spel en politiek theater. En wat nu op het politiek toneel van Suriname gebeurt, staat op geen enkele wijze meer in verbinding met wat Surinamers willen, vooral jonge Surinamers, en die zijn in dat land de meerderheid.  Net als veel Surinamers binnen en buiten Suriname ben ik diep teleurgesteld en van slag in wat zich op het politiek toneel van dit land ontvouwt. Dat belooft niet veel goeds en ik moet deze teleurstelling verwerken voor ik verder kan met schrijven. En in dat verwerkingsproces kwam de vraag uit de eerste alinea van dit artikel bovendrijven. Die vraag was er al, maar dan bedacht als een paragraaf in mijn boek; een paragraaf om me op mijn zoektocht naar het begin van een antwoord te leiden.

Wie schiep Suriname?

De levensgeest van Suriname als deel van het continent Amerika is precolumbiaans; het politiek bestuurlijk fundament onder Suriname als  natiestaat is  onmiskenbaar Nederlands. De sociaal culturele invulling van Suriname is hyper multi-etnisch, hyper multicultureel, hyper multireligieus, waarbij de levensgeest van de oorspronkelijke bewoners zich niet in het bestuurlijke manifesteert. Ook zonder Europese onderdrukker is er voor Surinaamse Inheemsen geen plaats van betekenis in het Surinaams politiek spel van verdeling van macht en middelen. Waar hebben de oorspronkelijke landeigenaren dit aan verdiend?    

Suriname is een Nederlandse constructie. Een land dat gevormd werd door een eeuwenoude  obsessieve politiek economische  ideologie,  niet door een idee  van duurzaam ecologisch  samen – leven. Zonder deze obsessieve politiek economische ideologie (ook bekend als kapitalisme) had Suriname in zijn huidige verschijning niet bestaan. Overigens, dit geldt voor heel het continent Amerika, in zijn huidige verschijning is het een Europees construct!

Worstelen

Vanaf 25 november 1975 worstelen Surinamers  zich, in een losse verzameling acuut postkoloniaal gedachte mensen, door verschillende ontwikkelingsstadia heen naar een doel. In die worsteling ontstaat er geen energie voor transculturele ontwikkelingen. Het is alsof ze sociaal eencelligen zijn. Ieder zijn eigen sociale groep. Ik denk dat dit komt omdat Surinaamse politici, maar ook andere leiders en instituties (vakbond, religie, universiteit, bestuur en management van overheid- en niet overheidsorganisaties) ook zijn gegijzeld door de obsessieve politiek economische ideologie en zich daar niet bewust van zijn. Die ideologie houdt – tot in het absurde – geen rekening met mensen. [ Een voorbeeld van die absurditeit: in Suriname concurreren overheidsorganisaties met elkaar, met parastalen, met NGO’s en profit-organisaties, op een veld waar er van elk maar één is, en daarom ook geen relevante benchmark voor kwaliteitsverbetering. Het heeft de Surinaamse gezondheidszorg in fall out gebracht]. Die ideologie houdt geen rekening met de menselijke conditie. Wie we als soort zijn, waar we vandaan komen, de traumatische geschiedenissen die we doormaakten op de plekken van vertrek, de belopen wegen,  en de plekken van aankomst; het is die ideologie een worst. Het is ook dezelfde ideologie waarbinnen de mythe gefabriceerd kon worden van de individuele mens, die kan leven zonder anderen, en van de Aarde als op zichzelf staande planeet (de mens als hoogste doel van en hoogste soort in de schepping en daarom de ruler van de wereld; planeet Aarde als centrum van het universum). 

Waar Surinamers vanaf de plek van aankomst als collectief naar toe gaan (het doel) hebben ze (nog) niet geformuleerd en onderweg zijn er veel hindernissen die niet voor iedere groep uit het collectief dezelfde oorsprong hebben, hetzelfde betekenen en dezelfde uitkomst hebben. Wanneer is iemand Surinamer? Wat maakt iemand tot Surinamer? Zijn Surinamers één volk?    

Alakondre

Ook het koloniale verhaal van Suriname (dat we onszelf nog elke dag vertellen) heeft geen belang bij diversiteit en doet daarmee geen recht aan Surinamers. Want we zijn niet één, en wat mij betreft is de vraag of we dat moeten willen zijn zeer legitiem. De geschiedenis laat namelijk zien dat de drang naar eenheid ook de route naar fascisme is. Eenheid is de dood voor creativiteit, om vrij en gezond te leven hebben we diversiteit en creativiteit nodig. Laat ze lekker winti krijgen al die wereld-, mens- en godsbeelden, onze alakondredron heeft voor elk van ze een piki ! Kom op!

“Hoe wij hier ook samen kwamen”,  zoals we zingen in ons volkslied is een koloniale bezwering. Want we kwamen hier écht via radicaal verschillende routes en met radicaal verschillende verhalen en motieven. De Inheemsen waren er al en de voorouders van Afrikaanse Surinamers wilden hier helemaal niet zijn! Voor onze heling doet het ertoe om dat besef wakker te houden. Als dat iemand de keel uitkomt, dan is dat maar zo. We hebben onszelf niet gemaakt en zijn de koloniale rotzooi ook maar komen aantreffen. Om die op te ruimen en met elkaar een gezondere manier van zijn en leven te ontwikkelen, moeten we de rotzooi eerst aankijken en er iets van vinden. Ja, een oordeel over hebben. Wie niet durft te oordelen, kan niet leiden, zichzelf niet en anderen ook niet. Weg met dat vals pacifistisch idee dat oordelen niet mag. Van wie niet? Wie heeft er belang bij dat er niet geoordeeld mag worden over condities die mensen klein houden?

Tot 1975 was Suriname een Nederlandse kolonie. Er zijn mensen die vinden dat er niet te veel naar het verleden teruggekeken moet worden. Ik denk daar anders over. Ik denk dat je juist terug moet kijken om te weten wie je bent, waar je in het hier en nu staat en waar je naartoe wilt. Dat we onszelf wijs maken dat terugkijken geen zin heeft, is een idee dat perfect past bij  de politiek economische ideologie. Het is vooral niet terugkijken naar waar zij zelf vandaan kwamen en hun slaafse onderdanigheid aan koningen en paus, dat Columbus en soortgenoten geen mensen zagen toen ze onze Inheemse voorouders op de kusten van Amerika ontmoetten!

Koloniale resten

Waar Suriname in 2020 hinder van heeft zijn de effecten van onbesproken en niet opgeruimde koloniale resten.  Al die resten bij elkaar hebben zich in de loop van de tijd gestapeld tot een haast niet meer te ontwarren kluwen, in een piramide met in de top een wisselende politieke/bestuurlijke en economische elite. Deze elite heeft weinig compassie met de noden en behoeften van  de bevolking, terwijl die bevolking hen voorziet van spotgoedkope arbeid. Net als in de koloniale tijd. Onder zijn imago van gastvrije gemoedelijke ontvankelijkheid, is Suriname  een land met veel verwaarloosde sociaal maatschappelijke vraagstukken,  veel gecreëerde maatschappelijke ongelijkheid en een politieke top die voornamelijk is gericht op de directe bevrediging van zijn eigen materiële behoeften en die van zijn economische sponsoren. Net als in de koloniale tijd.

Suriname als zelfstandige natie is piepjong, vijfenveertig jaar, maar wordt door Nederlanders én door Surinamers beoordeeld alsof het net zo oud is als  Nederland. Dat deugt natuurlijk niet. Voor wie toch wil vergelijken heb ik hier een paar vragen: hoe lang deed Nederland erover om van arm laag veenland, waar de industriële revolutie goeddeels aan voorbij ging, het aangeharkt rijk land te worden dat het nu is? Wat waren de offers en wie en wat hielpen mee die lange weg van armoede naar rijkdom en duurzame democratie te plaveien?   Nederland gidsland; een land met een democratisch en bevochten decentraal gelaagd bestuursstelsel met aan het hoofd een monarch. Laten we wel wezen, dat is toch een knap staaltje van bestuurlijk vernuft. Waarom werd Suriname niet met dit bestuurlijk vernuft besmet? Het antwoord is eenvoudig: kolonialisme en bewuste bestuurlijke verwaarlozing. 

Van gouverneur naar president

Toen Suriname onafhankelijk werd van Nederland hadden de lokale politici, die het landsbestuur overnamen,  niet de competenties die nodig waren voor een verantwoorde besturing en ontwikkeling van hun land. Driehonderd jaar Nederlands koloniaal bestuur had bewust geen enkele Surinaamse politieke leider of bestuurder toegerust met zulke competenties. Niet één. De man die middernacht  24 november 1975 gouverneur was (dat wil zeggen plaatsvervanger van de koning) in de kolonie Suriname,  werd op 25 november 1975 om 0 uur president van de democratische en vrije republiek Suriname. Zonder volksstemming of een andere soort volksraadpleging of termijnafspraak daarover.  Het zegt iets over de achteloosheid waarmee zowel Nederlandse als Surinaamse bestuurders omgingen met Surinamers. Het zegt ook iets over de politieke volwassenheid van de bewoners van dat land.  

Andere tijden

Koloniale tijden waren andere tijden, hoor ik vaak van links en rechts.  Is dat zo? We praten over Nederlands koloniaal bestuur in de tweede helft van de 20^ste eeuw, en over hedendaagse Surinaamse-Nederlandse geschiedenis. Sommige politici uit die geschiedenis leven nog. Zo schreef Jan Pronk, één van de grondleggers van de onafhankelijkheid van Suriname, begin dit jaar een boek met de titel ‘Suriname. Van wingewest tot natiestaat’. De titel zegt wat Suriname voor Nederland was, een wingewest. Het boek leest als een egodocument over de ego’s van zowel Nederlandse als Surinaamse politici – allemaal mannen uit de jaren 60 – 70 van de vorige eeuw. En het biedt veel inzicht in het bestuurlijk reilen en zeilen aan beide kanten van het onafhankelijkheidsverhaal. Met de kennis van nu en ook met die van toen (er was reden waarom zoveel jonge goed opgeleide Surinamers kort voor de onafhankelijkheid hun land ontvluchtten!) kan men zich afvragen hoe er bestuurlijk zo onzorgvuldig kon worden omgesprongen met de belangen van ruim 300.000 mensen? Mede na lezing van het boek van Pronk kom ik uit op: bestuurlijke monocultuur en verwaarlozend leiderschap. Het geeft daarom geen pas om de verantwoordelijkheid voor de actuele onderontwikkeling van Suriname geheel te leggen op de rekening van Surinaamse politici. Zij continueerden wat ze kenden, wat niet betekent dat ze daarmee bestuurlijk zijn vrijgepleit. Integendeel, ze hebben verantwoordelijkheid.

Verantwoordelijkheid

Ze zijn verantwoordelijk dat ze zich niet inspanden – dat doen ze nog steeds niet! –  om te leren wat nodig is om het anders en beter te doen dan hun Hollandse leermeesters. Ook de corruptie en het autoritarisme die worden gelabeld als typisch Surinaams, hebben Surinaamse politici en leiders niet uitgevonden. Deze koloniale manifestaties zaten in de wortels van de bomen op koloniale grond; zij hadden die zaden niet geplant. Wat Surinaamse politici en leiders  na de onafhankelijkheid verzuimden te doen was: de bomen omhakken, ontwortelen en nieuwe bomen planten. Het had gekund, daar hadden ze genoeg middelen voor. In plaats daarvan harkten ze de grond aan, gaven water en mest en eigenden zich de vruchtopbrengsten toe ten koste van de bevolking. Dat doen ze in 2020 nog.  

Een plan

Wat gebeurd is kan niet ongedaan gemaakt worden en we moeten vooruit. Daarom pleit ik voor het maken van een nationaal toekomstplan. Een plan dat – voor de verandering – niet van de overheid is en niet gaat over geld (het oude obsessieve politiek economische verhaal), maar over bewust en ecologisch  samen – leven. Over wat Surinamer zijn betekent voor individuele mensen en groepen die in Suriname wonen, dwars door alle sociale gremia. Het plan dat zowel Nederlandse als Surinaamse politici verzuimden te maken en waarvan dit  verzuim Suriname al vijfenveertig  jaar achtervolgt. Een plan ván Surinamers, vóór Surinamers om ze met elkaar te verbinden in een gedeeld eigen verhaal over gisteren, vandaag en morgen. Een plan dat Surinamers vanuit de basis met elkaar en met de buitenwereld verbindt. Natuurlijk hebben het ontwerp en de uitvoering van het plan een financiële sponsor nodig. Ik stel voor de Nederlandse overheid te benaderen als sponsor van dit plan. Wie neemt in Suriname – want daar moet het vandaan komen – het initiatief voor zo een prachtig plan?

Tot slot

Tijdens het kijken en luisteren naar een interview met de huidige president en zijn echtgenote, kwam de vraag op die ik aan het begin van dit artikel stelde.  Er zit logica in gevoel, ik heb reden voor wat ik denk en voel. Ik ga die vraag aan het begin van dit artikel van alle kanten betasten en proeven. Mijn perspectief is veranderd net als de route in mijn schrijfproces, mijn schrijfplan niet en dat maakt me blij.