De deal

Het gaat om gedrag

Al ons gedrag krijgt betekenis in relaties, ook gedrag in een setting met oneigenlijke afhankelijkheden. Wanneer die setting langdurig is en sociaal statisch, zoals het geval bij postkolonialisme, worden de relaties in de setting systemisch. Dat betekent dat onze gedragingen in die setting reflecties zijn van de sociale verhoudingen in die setting. En zoals het bij systemisch gedrag gaat, het einde van de relatie betekent niet het einde van de manifestaties van het gedrag dat bij die relatie hoorde. Iedereen die gedragstherapeutisch of met gedragsbeïnvloeding bezig is (opvoeders, leraren, leiders, coaches) weet, mensen kunnen ook verslaafd zijn aan hun gedrag.

En voor alle verslavingen geldt, ervan af komen begint met de diagnose en een realistisch doel dat alleen te bereiken is zonder de verslaving. De verslaafde kan niet anders dan met absolute commitment én absolute toewijding aan de realisatie van dat doel werken. Je moet als verslaafde, al dan niet gedwongen, een andere toekomst willen en (h)erkennen dat jouw gedrag en de keuzes die jij maakt (je verslaving!) het bereiken van die andere toekomst in de weg staan.

Na vijfenveertig jaar onafhankelijkheid zijn Surinamers over het algemeen nog beperkt autonoom in hun handelen, en vertonen hun politieke en bestuurlijke systemen en collectieve gedragspatronen nog oneigenlijke afhankelijkheden. Deze systemen en collectieve gedragspatronen hebben direct verband met de koloniale oorsprong en geschiedenis van hun land. Het zijn systemen en gedragspatronen die ze zijn gaan mee-fabriceren als dader of als slachtoffer, of soms als beiden. Die systemen en gedragspatronen staan hun ontwikkeling in de weg – als individu en als gemeenschap. Maar let wel, er is geen fundamenteel verschil tussen aanleren en afleren, in beide gevallen gaat het om gedrag.

Erbij horen

Postkolonialisme is maatschappelijk systemisch gedrag met als belangrijkste systeemkenmerk: een piramidale top-dwon bevels- en gezagsstructuur die loyaliteit afdwingt met geweld, macht en corruptie. Omdat dit systemisch gedrag maatschappelijk is, werkt het door in alle relaties in de maatschappij. Ook die van verwanten en ook ver nadat de bron er niet meer is. Het is haast onmogelijk om in een systemische context je niet conform het systeem te gedragen. Als je dit toch doet wekt dat wrevel of achterdocht in je relaties binnen dat systeem. Soms zelfs agressie, wat je effectiviteit negatief beïnvloedt, omdat je gedrag wordt geduid als ‘er niet bij horen’. In iedere samenleving betekent ‘er niet bij horen’ dat je sociaal gezien geen wisselgeld hebt, of geen stakeholder bent bij de maatschappelijke bank van wederdiensten. Er zijn met jou geen deals te sluiten, wat je maatschappelijk gezien een onaantrekkelijke partij maakt. Wie vooruit wilt bewegen – een menselijke behoefte – zorgt dat zij/hij erbij hoort. Het is onze menselijke behoefte ergens bij te horen. Het is ook deze behoefte van ons om erbij te horen, die de bestrijding van corruptie en ander maatschappelijk ongewenst gedrag bemoeilijkt. Daarom worden, om ons gedrag te reguleren, wetten en regels gemaakt en wordt toezicht op de naleving van deze wetten en regels uitgeoefend. Wetten en regels zijn ook bedoeld om ontwikkeling van en voor iedereen mogelijk te maken en tegelijkertijd onze samenleving als geheel te beschermen en bestuurbaar te maken en houden.

No spang

Van menselijk gedrag weten we uit onderzoek en ervaring dat het één van de meest kritische factoren is voor het welslagen van maatschappelijke verandering. Vaak is een ingrijpende gebeurtenis nodig om mensen van oud gedrag naar nieuw gedrag te bewegen. De geboorte van een kind, de dood van een geliefde, het verlies van een baan of een andere ‘zekerheid’, een milieuramp, een pandemie, om er enkele te noemen. Geleidelijke gedragsverandering in een systemische context is een proces dat generaties duurt en bijna altijd halfslachtig verloopt. Dat komt door de systemische krachten die ermee gemoeid zijn in de onder- en de bovenstroom. We nemen ons heilig voor ons anders te gaan gedragen en bij de eerste de beste gelegenheid waar we het nieuwe gedrag kunnen demonstreren, gedragen we ons op de oude manier. Wie herkent dat niet van zichzelf?

Het gedrag is een patroon geworden, het patroon heeft zich in onze cultuur genesteld, het is systeem geworden en veranderen lukt alleen met gerichte interventie in de cultuur of de structuur. Dat geldt ook voor maatschappelijke veranderingen. Veel van wat we ons voornemen blijft een voornemen, en als dat lang genoeg duurt wordt dat een gedragspatroon en bij voortduren deel van onze cultuur en stellen we vast dat onze cultuur lekker no spang is, dus beginnen we maar niet aan de verandering, te veel weri ede, het is goed zo. Herkenning? Peter Drucker, een befaamde organisatiekundige, concludeerde na talloze onderzoeken naar veranderingen in organisaties: “Culture eats strategy for breakfast.”

Resistentie

Wanneer leiders in een systemische context tijdens de duur van hun leiderschapsuitoefening iets fundamenteels willen veranderen aan een toestand, hebben ze twee opties: revolutie of transformatie. Alle andere soorten van veranderen van systemische situaties leveren schijnveranderingen op, veranderingen die niet beklijven. Wanneer we niets van onszelf in het veranderproces stoppen krijgen we niets voor onszelf uit het veranderproces terug. Onze energie en focus verdwijnt, we worden moe en geven de veranderpoging op. De oude toestand blijft voortduren en wordt resistent tegen verandering, zowel in de onder- als in de bovenstroom. En vervolgens zien we tegen de berg op die we zelf schiepen.

Verandering door revolutie

Wat op 25 februari 1980 plaatsvond, en door de huidige machthebbers misleidend ‘de revolutie’ wordt genoemd, was geen revolutie maar een militaire machtsgreep. Waarom? Omdat wat na de machtsgreep kwam meer van hetzelfde was van wat de politieke machthebbers van daarvoor deden, de militairen voegden er hun wapens en uniformen aan toe. De bestaansangst die voortkwam uit de ontoereikende mentale en culturele voorbereiding op onze staatkundige onafhankelijkheid kreeg een diepere dimensie: concrete doodsangst. Onze behoefte aan autonomie kenbaar maken aan autoriteiten kon onze dood betekenen, wat het voor sommigen van ons ook betekende.

In de tijd waarin we nu leven, vijfenveertig jaar verder van de kolonie verwijderd, is een revolutie niet meer opportuun. Tenzij die volks wordt geïnspireerd en gedreven. Maar daar is voor nodig: 1) een goed functionerende universiteit met 2) een intellectuele elite die wat voorstelt en 3) een significante groep zelfbewuste en autonome burgers. Suriname heeft geen van de drie.

Verandering door transformatie

In een recent artikel (https://parbode.com/de-grote-ontnuchtering-parbode-sneak-peek/) laat de socioloog, Maureen Silos, overtuigend zien welke ontwikkelingen noodzakelijk zijn voor de maatschappelijke transformatie die uitbleef sinds Suriname in 1975 onafhankelijk werd. En ook, waarom die ontwikkelingen noodzakelijk zijn. Het zijn ontwikkelingen in drie kerndomeinen van iedere samenleving – cultuur, politiek en economie. Het zijn dezelfde domeinen waarvan de effecten van chronische verwaarlozing, de hoognodige maatschappelijke transformatie frustreren en Suriname en zijn bevolking gegijzeld houden in een systeem dat armoede, cognitieve onderontwikkeling en afhankelijkheid voortbrengt in plaats van voorspoed, kennis en autonomie.

De deal

De op 25 mei 2020 gehouden parlementsverkiezingen veranderden het politiek landschap, omdat de kiezers dat noodzakelijk vonden. Alles wat noodzakelijk is, is absoluut, want noodzaak schept motivatie. De opluchting en hoop die kiezers ervaarden met het resultaat van hun keuze, lijkt nu – anderhalve maand na de verkiezingen – om te slaan in ontnuchtering. Het oude lied speelt op. Het lied van de oude partijpolitieke realiteit van voorsorteren op de organisatie van corruptie en stagnatie én van kiezers en burgers onmondig volk maken. Discussies over aan wie en waaraan wat ligt zijn in dit stadium niet relevant en ook respectloos, want aan de kiezer lig het niet! Die was duidelijk en koos voor verandering en verbetering.

Dat waren ook de sleutelbegrippen die de winnaars van de verkiezing gebruikten om de kiezer te verleiden op hen te stemmen. De deal met kiezers is dus dat politieke leiders NU de sleutelbegrippen omzetten in gedrag dat verandering en verbetering demonstreert en in gang zet. Met andere woorden in leiderschapsgedrag. Naast aantoonbare vakkundige expertise zijn deugdelijk openbaar bestuur, transparant en participatief leiderschap democratische instrumenten om de failliete boedel van de politieke voorgangers te vereffenen. De deplorabele situatie waarin Suriname is beland vraagt om politieke leiders met een goede moraal; wat iets fundamenteel anders is dan een belijdend gelovige zijn!

De deal is leiderschap dat (inter)nationaal verandering en verbetering bewerkstelligt, om de toekomst van Suriname en zijn bevolking veilig te stellen. Die deal is de enige bestaansreden van politici!