Stemvee, verlies en rouw

Verkiezingen in Suriname zijn altijd een opwindende gebeurtenis. De jacht op kiezersstemmen met parades in partijkleuren, vlagvertoon en food & goody bags heeft voorrang boven aandachtig communiceren met de bevolking over haar wezenlijke behoeften en noden, ontwikkelen van realistische en begrijpelijke partijprogramma’s, en wat de uitvoering van die programma’s voor burgers gaan betekenen bij regeringsdeelname van de politieke partij van hun keuze. In verkiezingstijd wordt alles uit de kast getrokken om de kiezer te verleiden haar/zijn jawoord aan een politieke partij te geven en zodra het verkiezingsresultaat bekend is, is het over met de verleiding en de liefde. Als er één land is waar burgers (in Suriname noemen politici hen ‘het volk’) klap- en stemvee zijn is het wel Suriname.

Het verkiezingsresultaat van 25 mei jl. kan voor de NDP (Nationale Democratische Partij) niet anders dan een traumatische gebeurtenis met een traumatisch schokeffect worden genoemd. Uit de verkiezingsretoriek van zijn leider en andere partijtoppers, zou men kunnen opmaken dat de partij bij voorbaat was verzekerd van de overwinning. Alle denkbare bezweringsformules werden op het verkiezingspodium uitgesproken; partijvolgers waren bereid om voor hun leider te sterven; religieuze leiders roerden zich in de strijd en riepen op om voor de leider te sterven. De leider zelf was ervan overtuigd door God gezonden te zijn. De door de verkiezingsretoriek opgewekte psychologische processen opgeteld bij het desastreus verkiezingsresultaat, kan bij kiezers van de NDP leiden tot post traumatisch gedrag als gevolg van niet (h)erkende en onverwerkte rouw.

Doorgaans verbinden we in Suriname rouw alleen met sterven en de dood. (Een overblijfsel uit de plantagetijd toen de aandacht voor de sterfelijkheid van slaven en arbeiders zich beperkte tot een religieuze dienst. “De Here heeft gegeven de Here heeft genomen. De naam van de Here is geprezen.” En nu weer aan het werk!) Maar niet alleen sterven en de dood geven rouw. Alle verlies kan bij mensen dezelfde emoties en verschijnselen van rouw activeren als die welke voorkomen bij de dood van een dierbare. Denk hierbij aan: verlies van fysieke en mentale functies door ziekte; verlies van een baan; (echt)scheiding; verlies van een huisdier; verlies van een vooruitzicht; verlies van een verkiezing! Een goede leider weet en accepteert dat en geeft tijd en ruimte aan rouw; een goed leider zorgt dat haar/zijn volgers kunnen rouwen om het verlies van een wedstrijd! Feestvieren en rouwen zijn namelijk twee kanten van hetzelfde verhaal, dat verhaal heet MENS & LEVEN. Maar de leiding van de NDP is nu in geen velden of wegen te bekennen. Dit wekt niet de indruk dat ze enige zorg heeft (of wil dragen) voor de mensen die wél op de partij stemden. Ondanks dat de NDP fors verlies boekte, heeft ze namelijk nog steeds 16 zetels. In de Surinaamse politieke verhoudingen (het parlement heeft 51 zetels) is dit een factor om rekening mee te houden. Niet zozeer in oppositievoering (voor zijn transformatie heeft Suriname professionele én effectieve oppositie nodig!) als wel in de sentimenten die zich in de samenleving kunnen gaan ontwikkelen wanneer geen aandacht wordt besteed aan het geestelijk en mentaal welbevinden van het kiezerspubliek van de NDP.

Het verlies was kennelijk geen scenario van de NDP en het leiderschap trok zich terug, zonder verbinding te zoeken met de stemmers/volgers die tot en met de verkiezing trouw aan de partij bleven. Het stemvee van de NDP deed waar stemvee voor is bedoeld. Andere partijen wonnen de wedstrijd en de leider van de NDP trok zich terug op zijn buiten ver van zijn stemmers/volgers, waarschijnlijk omringd met geliefden en getrouwen en hun liefdevolle zorg. De gedragingen van de leider van de NDP zijn uitingen van rouw. Maar wie zorgt er voor zijn rouwend kiezersvolk?

Op gebied van rouw hebben o.a. Elisabeth Kübler-Ross, Manu Keirse en Stephen Levine veel (academisch) werk verricht. Allen onderkennen ze dat rouw een proces is dat zich in acht stadia voltrekt: 1) ontkenning; 2) verzet en boosheid; 3) verdriet, gemis of verlangen; 4) angst of een gevoel van verschrikking; 5) mentale en emotionele acceptatie; 6) aangaan van een nieuwe hechtingsband of vernieuwing van de hechtingsband; 7) vergeving; 8) dankbaarheid.

Deze stadia kunnen zich zowel lineair als in een spirale dynamiek presenteren. Dat betekent in de praktijk dat iemand die rouwt eerst een gevoel van angst of verschrikking kan ervaren (fase 4) en dat pas daarna de ontkenning (fase 1) zich aandient. De presentatie van de fasen kan dus ook door elkaar; de wetmatigheid van rouw zit ín de rouw en niet in de fasen! Je weet of iemand uit de rouw is, wanneer haar/zijn verhaal over het verlies haar/hem niet meer pijn doet; het verlies is geaccepteerd, de verliezer heeft vrede met de nieuwe situatie. Rouw kan kort duren of lang, daar is niet echt een peil op te trekken. Wat wel bekend is, is dat wanneer niet goed aandacht wordt besteed aan het rouwproces, de ontwikkeling van rouw pathologisch kan verlopen en kan leiden tot psychosomatische ziekteklachten, geweld en agressie, depressie, verslaving, lusteloosheid/burn-out, chronische stress, conflicten met anderen (geliefden, collega’s). Er zijn ook gevallen van zelfdoding bekend als gevolg van pathologische rouw.

Het doel van rouw is heling. In Suriname verlopen rouwprocessen als gevolg van de dood van een dierbare zelden pathologisch. Voor rouw bij de dood kunnen Surinamers, vanwege hun transculturele cultuur, verscheidene rouwtradities aanspreken. Wat ze ook doen.

Ik denk dat aandacht voor de rouw bij NDP-stemmers zal bijdragen aan de verwerking van het verlies van hun partij en daarmee aan het begin van heling. Ik denk dat deze verwerking en heling ten goede zullen komen van alle Surinamers en zelfs kunnen bijdragen aan het begin van de hoognodige maatschappelijk transformatie in hun land. Surinamers zijn geen stemvee, ze zijn mensen die het verdienen om niet meer verwaarloosd te worden door hun leiders.

Het zou het leiderschap van de NDP sieren wanneer het de verkiezingsnazorg van zijn kiezers op zich neemt. Dat zou getuigen van besef van verantwoordelijkheid en medemenselijkheid. In de partij zijn er vast mensen die hier vorm en inhoud aan kunnen geven. En als ze niet in de partij zijn, in Suriname zijn ze er zeker. Mensen die in staat zijn de mentale gijzelneming door de leider op te heffen en afhechten wat afgehecht moet worden. Zonder afhechting kan geen nieuw leiderschap ontstaan of ontwikkeld het nieuw leiderschap zich pathologisch. Ik ben geen NDP-loyalist en ik stem niet in Suriname want heb een Nederlands paspoort. Maar ik gun alle NDP-ers dat ze goed kunnen rouwen om hun verlies zodat ze een nieuwe start kunnen maken. De toekomst van Suriname is ook voor en van hen!